-
1 кыр тавыгы
см. көртлек -
2 мисыр тавыгы
цеса́рка -
3 оя тавыгы
насе́дка -
4 патша тавыгы
цеса́ркасм. тж. таҗдар тавык -
5 су тавыгы
зоол. лысу́ха -
6 урман тавыгы
глуха́рь -
7 күрше
1. сущ.сосе́д || сосе́дний, сосе́дскийкүрше кызы — сосе́дка, сосе́дская дочь
күрше малае — сосе́дский ма́льчик
күрше балалары — сосе́дские де́ти
кибет күршесендә — по сосе́дству с магази́ном
күрше тавыгы һәрвакыт күркә булып күренә — (погов.) в чужи́х рука́х ломо́ть всегда́ бо́льше (букв. ку́рица сосе́да всегда́ ка́жется инде́йкой)
2. прил.кызлар - күрше тавыгы — (погов.) дочь - чужо́е сокро́вище (букв. де́вушки - э́то сосе́дская ку́рица)
сосе́дний, сосе́дский прост., близлежа́щий; окре́стный (во мн. ч.)күрше бүлмә — сосе́дняя ко́мната
күрше йорты — сосе́дский дом
күрше илләр — сосе́дние стра́ны
күрше авылларда — в окре́стных деревня́х
3. нареч.күрше җирләр — близлежа́щие зе́мли
по сосе́дствукүрше яшәү — жить по сосе́дству; сосе́дить, сосе́дствовать
-
8 гөлдердәү
неперех.1) воркова́ть, воркота́ть ( о голубях и тетеревах) || воркова́ниеерактан кыр тавыгы гөлдердәве ишетелә — издалека́ слы́шно воркова́ние тетерево́в
2) перен. мя́гко и не́жно говори́ть, воркова́ть || воркова́ниекызның гөлдердәп сөйләвен тыңлыйбыз — слу́шаем воркова́ние де́вушки
-
9 йомырка
сущ.1) яйцо́ || яи́чныйкош йомыркасы — пти́чье яйцо́
ташбака йомыркасы — черепа́шье яйцо́
йомырка салу — нести́ (класть) я́йца, нести́сь
йомырка сала торган кош — несу́шка (курица, утка, гусь и т. п.)
йомыркадан чыгу — вы́лупиться из яйца́
чиле-пешле йомырка — яйцо́ всмя́тку
йомырка агы — яи́чный бело́к
йомырка кабыгы — яи́чная скорлупа́
йомырка сарысы — яи́чный желто́к
йомырка сарысы төсендә — цве́та яи́чного желтка́
йомырканың җөе юк — (посл.) яйцо́ не име́ет швов
йомырка тавыкны өйрәтми — (посл.) яйцо́ ку́рицу не у́чит
аның әтәче дә йомырка сала — (погов.) у него́ и пету́х несётся
күрше тавыгы каз кебек, йомыркасы баш кебек — (посл.) в чужи́х рука́х всегда́ ломо́ть вели́к (букв. у соседа́ ку́рица с гуся́, а я́йца несёт величино́й с го́лову)
2) как первый компонент русского сложн. сл. яйце-йомырка салучанлык — яйцено́скость
йомырка (күп) сала торган тавык — яйцено́ская ку́рица
•- чебеш чыгару
- йомырка җыючы
- йомырка сатучы
- йомырка тәбәсе
- йомыркага утыру••йомырка салырга йөргән тавык кебек, йомыркасы бар тавык кебек (йөрү) — (носи́ться) как ку́рица с яйцо́м
йомырка эчендәге сары кебек — как у попа́ за па́зухой (букв. как желто́к в яйце́)
йомыркадан әле (яңа) чыккан — зелёный, нео́пытный
йомыркадан җөй эзләү — выи́скивать чью́-либо вину́ (букв. выи́скивать шов на яйце́)
-
10 кыр
I сущ.1) в разн. знач. по́ле || полево́йурманнар һәм кырлар — леса́ и поля́
иген кыры — хле́бное по́ле, ни́ва
сугыш кыры — по́ле би́твы
футбол кыры — футбо́льное по́ле
эшчәнлек кыры — по́ле де́ятельности
кыр юлы — полева́я доро́га
кыр эшләре — полевы́е рабо́ты
2) уст. ди́кая приро́да; ди́кое по́ле, степь; пу́стошьул үссә уйга карар, кыз үссә кырга карар — (посл.) сын вы́растет - бу́дет смотре́ть на доли́ны рек, дочь вы́растет - бу́дет смотре́ть в степь (т. е. все разъедутся-разойдутся)
3) вне, что вне поселе́ния || ди́кий, неприручённый, некульту́рный (в противопоставлении с приручёнными, культурными сородичами - о животных и растениях)кыр алмагачы (алмасы) — ди́кая я́блоня
кыр казы — ди́кий гусь
кыр суганы — ди́кий лук
4) мат. гранькубның алты кыры — шесть гра́ней ку́ба
•- кыр билчәне
- кыр җитене
- кыр зәгъфраны
- кыр казагы
- кыр кәҗәсе
- кыр күгәрчене
- кыр тавыгы
- кыр тараканы
- кыр чаганы
- кыр чыпчыгы
- кыр чәчәкләре
- кыр ышыклау
- кыр яраны II сущ.1) разг.; см. кырыйөстәл кырында — на краю́ стола́
юл кырларында — по бока́м доро́ги; обо́чь доро́ги
2) уст.; мат.; см. янөчпочмак кыры — сторона́ треуго́льника
3) разг.; в знач. послелога кырына к ( кому-чему)абыең кырына утыр — сади́сь во́зле ста́ршего бра́та
4) разг.; в знач. послелога кырында о́коло, во́зле ( кого-чего)5) разг.; в знач. послелога кырыннан во́зле, у, ми́мо ( кого-чего)IIIурман кырыннан — ми́мо ле́са
кыр талашу — ре́зко препира́ться; говори́ть друг дру́гу ре́зкости; гру́бо ссо́риться
-
11 мисыр
сущ.Еги́пет || еги́петскиймисыр пирамидалары — еги́петские пирами́ды
- мисыр кабиләсемисыр иероглифлары — еги́петские иеро́глифы
- мисыр күгәрченнәре
- мисыр тавыгы
- мисыр тарысы -
12 оя
сущ.1) в разн. знач. гнездо́ || гнездово́йкошлар оясы — пти́чьи гнёзда
тиен оясы — бе́личье гнездо́
гөмбәләр оясы — гнездо́ грибо́в
пулемёт оясы — пулемётное гнездо́
сүзләр оясы — (лингв.) гнездо́ слов
оя тишеге — гнездово́е отве́рстие
оясында ни булса, очканда шул булыр — (посл.) что в гнезде́, то и в полёте (т. е. каково воспитание, таково и поведение)
2) нора́, но́рка (лисицы, суслика), берло́га ( медведя), ло́говище, ло́гово (зайца, волка, медведя)3) перен.; разг. хиба́ра, лачу́га, берло́га, конура́ (о маленьком, убогом жилище)4) с.-х. лу́нка, гнездо́кыяр ояларына су сибү — поли́ть лу́нки огурцо́в
5) с числ. колич. вы́водокбер оя каз бәбкәләре — гуси́ный вы́водок
бер оя бүре балалары — во́лчий вы́водок
6) анат. лу́нка; впа́динатеш оясы — зубна́я лу́нка
күз оясы — глазна́я впа́дина (орби́та)
7) перен. семья́, дом, оча́ганың да бит оясы, балалары бар — у него́ ведь то́же семья́, де́ти
туган оядан аерылу — расста́ться с родны́м очаго́м (гнездом, домом)
8) перен.; неодобр. прито́н, гнездо́, ло́говобандитлар оясы — ло́гово банди́тов
эчкечеләр оясы — прито́н пья́ниц (кути́л)
9) перен. ме́сто, где мно́го чего́оясы инде анда җиләкнең! — там я́год нава́лом!
10) приста́нище, исто́чник, расса́дник (чего-л.)фәнни фикерләр оясы — исто́чник нау́чных мы́слей
зарарлы авырулар оясы — приста́нище инфекцио́нных боле́зней
•- оя итү- оя кору
- оя тавыгы
- оя ясау••оя башы — пе́рвенец
оя тарату (туздыру) — запусти́ть (разру́шить) дом (хозя́йство, семе́йный оча́г)
ояга бәйләнмәгән — незави́симый от семьи́ (до́ма); холосто́й; нежена́тый (или незаму́жняя)
оясы белән актару (туздыру) — отомсти́ть всей семье́ (всему́ ро́ду)
- оя төбе -
13 патша
сущ.1) мона́рх, царь, падиша́х; ру́сский царьартында патшаны да сүгәләр — (посл.) за глаза́ и царя́ руга́ют
байның - ызгышы, патшаның сугышы бетмәс — (посл.) у богача́ нет конца́ тя́жбам, у царя́ - во́йнам
патша каһәре кичекмәсә, алланыкы кичегер — (посл.) е́сли уж не опозда́ет ца́рев гнев, то опозда́ет бо́жий (о том, что царев приказ о наказании ещё не всё)
патша вәзирләрен алдыйм дисә, вәзирләр патшаны алдый — (посл.) букв. хотя́ царь и мнит, что обма́нывает визи́рей, но обма́нывают его́ визи́ри
2) перен. прави́тель; голова́; гла́вный нача́льниккөтүче дә көтүгә (көтүенә) патша — (посл.) и пасту́х прави́тель своего́ ста́да
бишкә кадәр бала - патша, биштән соң - атасы патша — (посл.) букв. до пяти́ лет дитя́ - царь, по́сле пяти́ - оте́ц ему́ царь
•- патша булу
- патша кызы
- патша Россиясе
- патша сарае
- патша тавыгы
- патша углы
- патша улы
- патша хатыны
- патша хезмәте••патша аракысы — ца́рская во́дка - смесь кисло́т, растворя́ющая зо́лото
патша баласы — служи́вый; солда́т
-
14 су
I сущ.1)а) вода́ || во́дный, водяно́йсалкын су — холо́дная вода́
кайнар су — горя́чая вода́
кайнамаган су — сыра́я вода́
агым су — прото́чная вода́
чишмә суы — ключева́я вода́
диңгез суы — морска́я вода́
газлы су — газиро́ванная вода́
минераль су — минера́льная вода́
кар суы — та́лая вода́
су процедуралары — во́дные процеду́ры
су тамчылары — водяны́е ка́пли
су тузаны — водяна́я пыль
б) первый компонент составных слов, соответствующий русскому водо-су үлчәгеч — водоме́р
су бүлгеч — водоотво́д
2) перен.; разг. вода́; пусто́е многосло́виекитапның яртысы су — полови́на кни́ги состои́т из воды́
3) вода́, водоём || во́дный; водяно́йтирән су — глубо́кая вода́
су кимәле — у́ровень воды́
су этеме — напо́р воды́
су өсте — во́дная пове́рхность
су юлы белән — во́дным путём
су тегермәне — водяна́я ме́льница
4) обычно мн.суларво́дытерриториаль сулар — территориа́льные во́ды
5) разг. река́, ре́чка (употр. с именем собственным)Ык суы — река́ Ик
Казан су — река́ Каза́нка
киң су — широ́кая река́
су ярларыннан чыкты — река́ вы́шла из берего́в
6) разг. сокашказаны суы — желу́дочный сок
җимеш суы — фрукто́вый сок
7) разг. раство́р, рассо́л, сы́вороткасабын суы — мы́льный раство́р
селте суы — щелочно́й раство́р
эремчек суы — творо́жная сы́воротка
кәбестә суы — капу́стный рассо́л
тозлаган кыяр суы — огуре́чный рассо́л
•- су агымы
- су алгыч
- су алмашы
- су алу
- су алу җайланмасы
- су анасы
- су асты дөньясы
- су аткыч
- су атчыгы
- су әйләнеше
- су балтырганы
- су баркылдагы
- су басу
- су башнясы
- су башы
- су белән җылыту
- су белән суыту
- су билгеләре
- су бите
- су борчасы
- су борычы
- су бөтнеге
- су бүлгеч
- су гөле
- су еланы
- су җәелү
- су җибәргеч
- су җыйгыч
- су җылыткыч
- су җылыту
- су иясе
- су йөрү каналлары
- су кайту
- су каналы
- су кандаласы
- су колонкасы
- су комае
- су коңгызы
- су кошы
- су көпшәле
- су куу
- су кынасы
- су кычытканы
- су кыягы
- су күзе
- су күләме
- су күрәне
- су күсесе
- су күтәрелү
- су күтәрелеше
- су күтәрткеч
- су күтәртү
- су лаләсе
- су өләшкеч
- су пәрие
- су полосы
- су салмалы
- су сыеры
- су сыерчыгы
- су сыешлык
- су тавыгы
- су талпаны
- су ташлагыч
- су ташучы
- су ташуы
- су торбасы
- су төшергеч
- су төшү
- су тычканы
- су упкыны
- су үгезе
- су үрмәкүче
- су үткәргеч
- су үткәрмәүчән
- су үткәрмәүчәнлек
- су үткәрү
- су үткәрүчән
- су үткәрүчәнлек
- су үтү
- су чаңгысы
- су чаңгычысы
- су чаяны
- су чәчәге
- су чигенеше
- су чистарткыч
- су чистарткыч корылмалар
- су чистарту
- су чыпчыгы
- су шөпшәсе
- су эте
- су юлы
- су юлын күрсәтү
- су юнәлткеч колаша
- су язы
- суга алып бару
- суга баткан кеше
- суга бату
- суга төшү
- суга чыдам
- суга чыдамлы
- суга чыдамлылык
- суда эрүчән
- суда эрүчәнлек
- судан файдалану
- судан файдаланучы••су баштан болгана — (погов.) ры́ба гниёт с головы́
су белән дә аера алмассың — водо́й не разольёшь; не разле́й вода́
су белән юып алгандай булды — как ве́тром сду́ло; как бу́дто коро́ва языко́м слизну́ла
су болгату — мути́ть во́ду
су кебек ага — течёт, что вода́ ( о больших расходах)
су кебек агылу — течь реко́й; течь широ́ким пото́ком
су кебек (су урынына) эчү — знать назубо́к; отвеча́ть без запи́нок
су кушу — прибавля́ть/приба́вить от себя́; залива́ть
су сибеп үстергәндәй — как грибы́ по́сле дождя́
су төбенә китү — идти́ ко дну; утону́ть
су төбенә җибәрү — пусти́ть (отпра́вить) на дно; утопи́ть
су язып, май төшмәс — (погов.) во́ду толо́чь -ма́сла не бу́дет (вода́ и бу́дет)
суга батканда саламга ябышу — хвата́ться за соло́минку
суга сәнәк белән язган (язылган) — на воде́ ви́лами напи́сано
суга төшеп югалган кебек — как в во́ду ка́нул
суга төшкән тавык кебек — как мо́края ку́рица; как в во́ду опу́щенный; (ходи́ть) мо́крой ку́рицей
суга төшкәндәй булды — как в во́ду ка́нул
суга төшсә, судан да коры чыга торган — из воды́ сухи́м вы́лезет
судагы балык кебек — как ры́ба в воде́
судан коры чыгу — вы́йти сухи́м из воды́
II сущ.сусыз юа, җилсез киптерә — языко́м сте́лет; язы́к хорошо́ подве́шен
-
15 суер
-
16 сукыр
прил.1) прям.; перен. слепо́й || слепе́ц, слепо́йсукыр карт — слепо́й стари́к
тумыштан сукыр — слепо́й от рожде́ния
сукырлар әлифбасы — а́збука для слепы́х
сукыр мәхәббәт — слепа́я любо́вь
сукыр ышану — слепа́я ве́ра
сукыр ачу — слепа́я я́рость
сукыр күп күрер, аксак күп йөрер — (погов.) слепо́й мно́го ви́дит, хромо́й мно́го хо́дит
2) перен. слепо́й, неве́жественный, тёмныйсукыр көчләр — слепы́е (невежественные, тёмные) си́лы
3) перен. дыря́вый, испо́рченныйсукыр чикләвек — гнило́й оре́х
сукыр акча — дыря́вая моне́та
•- сукыр кигәвен
- сукыр кычыткан
- сукыр лампа
- сукыр тап
- сукыр тары
- сукыр тәкә
- сукыр тәрәзә
- сукыр тычкан
- сукыр ут
- сукыр чебен
- сукыр черки
- сукыр чәчәк
- сукыр эчәк••сукыр бәхет — слепо́й слу́чай
сукыр бер тиенгә (тиен дә) тормый — гроша́ ме́дного (ло́маного) не сто́ит; вы́еденного яйца́ не сто́ит
сукыр бер тиенем дә юк — нет ни гроша́ за душо́й
сукыр бер тиенгә куймый — ни в грош не ста́вит
сукыр да күрерлек — и слепо́му ви́дно
сукыр көе — см. сукырларча
сукыр тавыгы да юк — ни гроша́ за душо́й
сукыр чебен урынына — как мошкара́
сукыр ышану — слепа́я ве́ра
сукыр ябалак — см. сукыр тавык 1)
сукырга суд юк — дураку́ зако́н не пи́сан
-
17 тавык
сущ.ку́рица, ку́рочка || кури́ныйтавык йомыркасы — кури́ное яйцо́; яйцо́ ку́рицы
тавык төшенә тары керә — (посл.) ку́рице сни́тся про́со (т.е. кому - что)
күршенең тавыгы каздай, хатыны кыздай — (посл.) у сосе́дей ку́ры - что гу́си, жена́ - что де́вица
тавык белән ят, әтәч белән тор — (посл.) ложи́сь вме́сте с ку́рицей (т. е. сразу после наступления сумерков), встава́й вме́сте с петухо́м (т.е. пораньше)
- тавык асраучылыкэчкәндә тавык та тәңрегә карар — (посл.) когда́ пьёт, и ку́рица гляди́т на не́бо ( на бога)
- тавык елы
- тавык ите
- тавык карчыгасы
- тавык кетәге
- тавык күз
- тавык күзе
- тавык мендәре••тавык алачыгы (керәге, оясы) кадәр (кебек, шикелле) — о́чень ма́ленький, те́сный ( о размерах жилища или жилой комнаты)
тавык аяк — челове́к, кото́рый при ходьбе́ ча́сто задева́ет ного́й ве́щи
тавык бете — прост. ме́лочный челове́к
тавык йөрәк (җан) — трус (букв. кури́ное се́рдце, кури́ная душа́)
тавык кетәгенә кертү — загна́ть, поста́вить в глу́пое положе́ние
тавык кичүе — кури́ный брод ( очень мелкое место)
тавык чүпләп бетергесез — ку́ры не клюю́т; ви́димо-неви́димо; без счёта ( о мелких предметах или мелких заботах)
- тавык тәпиетавыклар көләр (көләрлек) — ку́рам на́ смех; о́чень глу́пый, неле́пый и смешно́й
- тавык ми
- тавык мие
- тавык миле
- тавык мие эчкән
- тавык мие ашаган -
18 таҗдар тавык
цеса́ркасм.тж. патша тавыгы -
19 урман
сущ.; в разн. знач.лес || лесной; лесо-,катнаш урман — сме́шанный лес
яфраклы урман — ли́ственный лес
ылыслы урман — хво́йный лес
вак урман — ме́лкий лес
каен урманы — берёзовый лес; березня́к
нарат урманы — сосно́вый лес; сосня́к
урман ташу — вози́ть лес
нефть вышкалары урманы — лес нефтяны́х вы́шек
урман кошлары — лесны́е пти́цы
урман үсемлекләре — лесны́е расте́ния
урман сукмагы — лесна́я тропи́нка
урман бүлемтеге — лесосе́ка
урман техникасы институты — лесотехни́ческий институ́т
- урман алдыурманга утын ташымыйлар — (посл.) в Ту́лу со свои́м самова́ром не е́здят (букв. в лес дрова́ не во́зят)
- урман бите
- урман кырые
- урман ахагы
- урман ачыклыгы
- урман баганасы
- урман бете
- урман бөргәне
- урман бүлемтеге
- урман иясе
- урман йолдызагы
- урман какысы
- урман кандаласы
- урман каравылчысы
- урман каратәне
- урман караучы
- урман каргасы
- урман кипкәре
- урман кисентесе
- урман кисү
- урман кисүче
- урман көпшәсе
- урман куелыгы
- урман күгәрчене
- урман мәчесе
- урман саесканы
- урман саклау
- урман сыеры
- урман тавыгы
- урман төпләү
- урман төпләү машинасы
- урман тургае
- урман өрәге
- урман утырту
- урман утырту эшләре
- урман үрдәге
- урман хуҗалыгы
- урман хуҗалыгы җирләре
- урман чыгару
- урман чыпчыгы
- урман шөлдие
- урман эчләп
- урманда үскән••урман әүлиясе — проста́к, простофи́ля
урман иясе (сарыгы, хуҗасы) — миф. ле́ший
-
20 кыр
См. также в других словарях:
бройлер — Ике айлык ит тавыгы. Шундый тавык токымы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
көртлек — ОЗАН диал. – Тавыксыманнар отр. шактый зур кыргый кош; кыр тавыгы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кыр — I. 1. Урмансыз тигезлек, зур тигез ачык мәйдан. Хайваннар һәм кошлар тур. : кулга ияләштерелмәгән, йортныкы булмаган; кыргый кыр үрдәге, кыр казы 2. Иген игү өчен эшкәртелә торган җир мәйданы; басу. с. Авыл хуҗ. культуралары үстерү белән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
урман — 1. Шактый зур урын алып, тоташ күп булып үсеп утырган агачлар төркеме, шулай ук күп булып агачлар үскән мәйдан 2. Төзелештә һ. б. ш. эшләрдә материал итеп куллану өчен киселгән агачлар урман ташырга да вакыт булмады 3. күч. Биек булып калкып… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
яшәү — 1. Гомер итү, тору. Күпмедер вакыт гомер итү, тереклек итү 2. иҗат белән яшәү 3. Нин. б. тормыш алып бару йоклап яшәргә дә була. Матди як тур. : ничек тә булса көн күрү, туклану пенсиягә я. 4. чит илдә яшәү тундрада поляр төлке, ак кыр тавыгы яши … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге